Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің «Салық төлеушілерге тиісті салықтық бақылауды көрсету бойынша пилоттық жобаны іске асыру қағидалары мен мерзімдерін бекіту туралы» бұйрығының жобасы туралы Қазақстандық салық кеңесшілер қауымдастығының ұстанымы.

1. Ағымдағы жағдай

«Салық төлеушілерге тиісті салықтық тексеруді жүзеге асыру жөніндегі пилоттық жобаны іске асыру қағидалары мен мерзімдерін бекіту туралы» Қаржы министрлігінің бұйрығының жобасы (бұдан әрі – Жоба) Ашық құқықтық актілердің ғаламтор-ресурсындағы сілтеме https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14901930. Статус – қоғамдық талқылауда.

ҚСКҚ-ның жарғылық мақсаттарын ескере отырып, біз осы жобаға қатысты өз ұстанымымызды білдіріп, оны көпшілікке таратуды қажет деп таптық.

2. ҚСКҚ-ның ұстанымы

1) Жоба заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлердің сайтта орналасқан АЖ-ға (арнайы деректер базасына) сұрау жіберу арқылы өз контрагентін тексеруді көздейді https://kyc.kz. жобаны әзірлеушінің бұл тәсілі ҚР АК 8-бабының 4-тармағында, КК 14-бабында, СК 8-бабының 1-тармағында белгіленген адалдықтың іргелі қағидатына қайшы келеді. Жоба бұл іргелі қағидатты алмастыра алмайды және қазірдің өзінде осы бөлімде ешқандай алып тастаулар немесе ерекшеліктер жоқ заңнаманың негізгі қағидатына қайшы келеді. Заңда белгіленген нормативтік құқықтық актілердің иерархиясы [1] Кодекстер мен заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер, оның ішінде Қағидалар арасындағы нормаларды қолдануда басымдық Кодекске жүктелетінін анық көрсетеді. Ережелер Кодекске қайшы келе алмайды. Бұл жағдайда Жоба аталған үш Кодекске қайшы келеді және бұл қайшылық жойылмайды, сондықтан Жобаны берілген тұжырымдарда қабылдауға болмайды.

2) Жоба азаматтық-құқықтық мәмілелерге қатысушыларды тиісінше тексеру, олардың контрагенттерін тексеру ережесін белгілеу мәселелерін реттейді. Бұл жоба ол сілтеме жасайтын 68-баптың 1-1 тармағына қайшы келеді [2], өйткені контрагенттерді тексеру салықтық әкімшілендіру шарасы болып табылмайды. Бұл шараны салық төлеуші ​​дербес қолданады және мұндай міндеттеме оған жүктеледі. Сонымен бірге салықтық әкімшілендіру – салық органдары мен басқа да уәкілетті мемлекеттік органдар салықтар мен бюджетке төленетін төлемдерді алу, оның ішінде салықтық бақылауды жүзеге асыру, салық салуды қамтамасыз ету әдістерін пайдалану үшін жүзеге асыратын шаралар мен әдістер жүйесі (жиынтығы) болып табылады. мерзімінде орындалмаған салық міндеттемелерінің орындалуын және салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу жөніндегі шараларды, сондай-ақ осы Кодексте белгіленген мемлекеттік қызметтерді және салықтық әкімшілендірудің өзге де нысандарын көрсетуді қамтамасыз етеді[3].

Көріп отырғаныңыздай, тиісті тексеру мәселелерін «салық әкімшілігі» ұғымына енгізуге болмайды, өйткені оларды салық органы емес, тікелей жеке тұлға жүзеге асырады. Сондықтан Салық кодексінің 68-бабының 1-1-тармақтарына сәйкес пилоттық жоба арқылы «тиісті тексеру» институтын енгізу мүмкін емес және заңсыз.

3) Жобаның 3-тармағының 2) және 3) тармақшаларынан салық төлеушiнiң «жасыл» немесе «қызыл» аймақтарға жатқызылатыны шығады. Осы «аймақтардың» біріне кіру болжамды талдау әдістеріне негізделген. Бұл ретте тәуекел ықтималдығының болуын білдіретін есептеулердің мәні Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген құпия болып табылады. Алайда, жобада осы әдістің мазмұны, белгілі бір салық төлеушіні нақты "аймаққа"жатқызу критерийлері ашылмаған. Осыған байланысты бізге бұл тұжырымдама "шикі", анық емес және тексерілмейтін болып көрінеді. Салық төлеуші ​​өзінің белгілі бір тәуекел «аймағына» жатқызылуының дұрыстығын тексере алмайды.

Тәуекел ықтималдығы есептеулерінің мәнінің "құпиясы" туралы нұсқау, сондай-ақ азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылатынын белгілейтін Конституцияның 4-бабының 4-тармағын бұзады, Салық кодексінің 10-бабы (салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер міндетті түрде ресми жариялануға жатады), мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығы және ақпараттың қолжетімділігі, кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылының құқықтық негіздеріндегі құқық бұзушылықтың алдын алу басымдығы (Кәсіпкерлік кодекстің 10, 13-баптары). Сондай-ақ, норма Конституцияның 18-бабының 3-тармағына қайшы келеді, мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар мен бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа оның құқықтары мен мүдделерін қозғайтын адамдармен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті, салық төлеушінің адалдық қағидатын, сондай-ақ салық заңнамасының жариялылық қағидатын бұзады (Салық кодексінің 8, 10-баптары).

4) Жоба салық төлеуші-жеткізушіге тиісті тексеруді қолдану тұрғысынан логикаға қайшы келеді. Осылайша, Жобаның мағынасынан ӘЛЕУМЕТТІ жеткізуші онымен азаматтық-құқықтық қатынасқа түсер алдында тексеріледі деп болжанады. Алайда, жоба мәтінін түсінетін болсақ, тексеру мәмілелер жасалған жеткізуші бойынша жүргізілетіні түсініледі. Бұл логика мен ақылға қайшы келеді, өйткені қазірдің өзінде жасалған мәміледе жеткізуші туралы деректерді тексеру мағынасыз, өйткені ол "әлеуетті" күйден "нақты"күйге көшті.

5) «Аймақтар» туралы мәліметтерді қамтитын аталған АЖ күмәнді мәртебеге ие, оны кім басқаратыны және кімнің есебінен қаржыландырылатыны белгісіз. Бұл ретте, бұл ақпараттық жүйе орналасады деп болжанған https://kyc.kz/tariffs сайтында бұл ресурстың ақпараттық қызметтері айына 53 000 теңгеден 184 000 теңгеге дейін тұратыны қазірдің өзінде көрсетілген. Бұдан шығатыны, даму органы «Атамекен» компаниясымен бірлесіп, осы нарықта іс жүзінде заңдастырылған монополияны орната отырып, жабық критерийлермен контрагенттерді тексеретін бірыңғай оператор құруға тырысуда. Бұл әрекеттер сайттар сияқты қазіргі бәсекелестерді жоюға бағытталған https://kompra.kz, https://adata.kz, https://ba.prgapp.kz / және басқалар, осылайша бәсекелестікті қорғау туралы Кәсіпкерлік кодекстің ережелерін бұзады[4]. Бұл бұзушылықтар жобаны қайтарып алмай-ақ жойылмайды.

6) Жобаны іске асыру Сатып алушы салық төлеушіге ешқандай кепілдік бермейді. Мәселен, жобада "мемлекеттік кірістер органы "жасыл" аймақтан жеткізушілерге қатысты мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы соттарға талап арыздарды ұсынуды болдырмайды, бұл ретте салықтық бақылаудың өзге де шараларын жүргізуді шектемейді"деп көрсетілген.

Алайда, біріншіден, мәмілені тек МКО ғана емес, басқа да мүдделі тұлғалар, оның ішінде прокурор да жарамсыз деп тани алады. Сондай-ақ, егер сот оның қылмыстық сипатын анықтаса, мәміле жарамсыз болуы мүмкін. Екіншіден, салықтық әкімшілендіруді, оның ішінде салықтық тексерулерді жүргізу кезінде "жасыл" есепті алу назарға алынбайды. Үшіншіден, "жасыл" есепті алу өнім берушіге қатысты қылмыстық іс қозғаудың болмауына, оны "жасыл" есепті алу кезеңінде де сот тәртібімен тіркеуді/қайта тіркеуді жарамсыз деп тануға кепілдік бермейді. Ақырында, егер мемлекеттік орган заң бойынша мемлекеттің мүдделерін қорғау үшін сотқа талап-арызбен жүгінуге міндетті болса, мемлекеттік органға сотқа талап-арыз бермеу міндетін жүктеудің заңдылығы күмәнді деп санаймыз.

7) АЖ «CONFIDENTE» ЖШС-не тиесілі, ол egov.kz порталының мәліметі бойынша жеке компания болып табылады.

Неліктен кәсіпкерлік қоғамдастық құқықтық акт нормаларын орындау үшін ерікті түрде таңдалған бір жеке ұйымның қызметтері үшін ақша төлеуі керек екендігі түсініксіз.

3. ҚСКҚ-ң қорытындысы

Жоғарыда сипатталған мән-жайларды ескере отырып, ҚСКҚ салық төлеушілердің тиісті салықтық қарап-тексеруді көрсетуі бойынша пилоттық жобаны іске асыру қағидалары мен мерзімдерін бекіту туралы"ҚМ бұйрығының жобасын қолданысқа енгізуге қарсылық білдіреді.

[1] "құқықтық актілер туралы" Заңның 10-бабы

[2] 1-1. Салықтық әкімшілендіруді жаңғырту және жетілдіру мақсатында салық органдары салықтық әкімшілендірудің өзге тәртібін және салық төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауын көздейтін пилоттық жобаларды іске асыруды (енгізуді) жүзеге асыруға құқылы.

[3] СК 68-бабының 1-тармағы

[4] 15 тарау КК